شهرداری خواف

کوشک سلامی
شهر سلامی از قدیمی ترین آبادی های معروف خواف است و تاریخ آوازه اش در قرون اولیه اسلامی طنین انداز است. کوشک سلامی قصری است قدیمی که اندام غول آسایی را در هیات کنونی خود به نمایش می گذارد. تا سال 1326 شمسی به صورت تلی از خاک بود که ویرانی های عمارتی کهن را در دل خود حفظ می کرد. مردم سال ها پیش خاک این تل را به عنوان کود کشاورزی و شوره به مزارع اطراف حمل می کردند حتی به خاطر حفره های وسیع و ژرفی که در دل تپه ایجاد شده بود، کشاورزان احشام خود را به درون این حفره ها می راندند. ظاهراً کشف بنای قصر هم به همین مساله مربوط می شود، چه مردم در تعقیب احشام خود به راهروها و خلل و فرج بنا راه یافتند و بر آنچه در دل خاک می گذشت آگاهی یافتند. مرحوم قریشی از سال 1326 هـ. خاک برداری و تجدید بنای قصر را وجهه همت خویش قرار داد.
ساختمان کوشک در اصل و از روی انگاره های بازمانده، دارای سه طبقه بوده است. که فقط طبقه همکف و اول آن تا حدی قابل تعمیر بوده و طبقه دوم کاملاً از نو ساخته شد. پس از بازسازی کوشک از همان سال 1330 هـ .ش به بعد خاکبرداری پیرامون قصر شروع شد و کار توسعه و تسطیع پیرامون قصر پی گیری شد تا باغی وسیع و سرسبز عمارت را در بر گرفت.
در مورد تاریخ احداث بنا اطلاعات چندانی در دست نیست اما از قراین چنین بر می آید که این کوشک تا زمان سلجوقی پابرجا بوده است. دلایل این احتمال متعدد است از جمله اینکه چون عمارت کوشک در زمان تالیف « نزهت القلوب » موجود بوده و حمدالله مستوفی به آن اشاره کرده است که:« ملک زوزن در آنجا عمارت نیکو بساخت ». پس وجود قصر تا آن زمان مسلم است. از طرفی چون در گیرودار حملات مغول و تاخت و تازهای ایلخانیان و تیموریان آسودگی خاطری برای برآوردن این گونه بنای عظیم نبوده است طبعاً ایجاد کوشک باید به زمان های پیش از چنگیزیان مربوط شود. دیگر این که وقتی « رکن الدین محمود سیستانی » در سال 695 هجری حصار های سلامه را گشود یک سال و نیم تمام در این قلعه اقامت گزید و این نشان می دهد که در آن زمان ها جایگاهی در خور اقامت طولانی امیری صاحب نام مانند او در سلامه وجود داشته است تا دلبستگی او را فراهم آورد. و اگر چنان اقامتگاهی بوده است لاجرم نمی توانسته جایی جز این کوشک باشد. بعلاوه آنطور که در احوال «ملوک زوزن» آمده است:« خواجه زوزن که از طرف خوارزمشاه تخت کرمان را داشت، قلعه سلامه بر زوزن را عمارت کرد » یعنی که در اواخر قرن ششم، هم سلامی دارای تاسیسات قابل اعتنایی بوده است در واقع عمارت قصر نیز نوعی پایگاه سوق الجیشی و قلعه نظامی به حساب می آید و می توان مصداق عملیات خواجه زوزن و محمود سیستانی هم واقع گردد. اقوال دیگری نیز هست که بنا را منتسب به « امیر ارغش زاوه ای» ملک مستقل خواف و زوزن (متوفی 563) و نیز « امیر علیشیر نوائی » (906 هـ .ق) می داند و برخی احداث این ساختمان را به حدود 900 سال قبل می دانند و معتقدند که در هنگام حمله مغول به ایران این ساختمان ویران و به زیر خاک رفته است. و بر هیچ کدام از این ادعاها، گواهی در دست نیست. البته طبق نظر برخی پژوهشگران شالوده اصلی بنا به قبل از اسلام می رسد.
این عمارت به صورت مربعی است با ابعاد 30 در 35 و ابعاد پی های این بنا 5/1 متر می باشد. ارتفاع تقریبی 12 متر از کف باغ تا سقف طبقه دوم، متجاوز بر 60 پله، با شیبی ملایم از پاگردی به پاگرد دیگر اوج گرفته است. ارتفاع کم و پهنای زیادتر از معمول پلکان این فکر را در بیننده القا می کند که ملک صاحب قصر، می توانسته است سوار بر اسب، خود را به بام عمارت برساند. عمارت در طبقه اول که نماینده کامل استقرار بیوتات آن است، دو راهرو دارد که به شکل + یکدیگر را قطع کرده اند. عرض راهروها 3 متر و طول هر کدام 13متر است و در هر راهرو2 اطاق بسیار بزرگ وجود دارد که از پنجره هایی مورب نور می گیرند. پنجره ها طوری در عمق دیوار های ضخیم تعبیه شده اند که نه آفتاب و نه نگاه را به درون آن راهی نیست و این تدبیر، ضمن این که هوای داخل را از هجوم مستقیم سرما و گرما ایمن نگاه می دارد، حافظ ساکنین اطاق از تیر اندازی احتمالی نیز هست. شاید یکی از علل عمده ای که در این بنا در تابستان به وسایل خنک کننده و در زمستان به بخاری نیازی نیست. همین حالت پنجره ها و دیگر ضخامت دیوار ها باشد که بین 8/3 تا 4 متر پهنا دارند. سقف های آن از قوس نیم دایره شکل گرفته اند و عرض دهانه ها 5/3 متر است و دیوارها با اندود گچ تزئین شده است. تغییراتی که در طول بازسازی بنا اتفاق افتاده درنمای خارجی می باشد و داخل ساختمان دست نخورده باقی مانده است. که کاملاً مانند قبل است. در فضای داخلی در انتهای هر راهرو ایوانی است رو به یکی از جهات قصر و ساختمان بدین گونه بر جهات اربعه اشراف دارد. پوشش آجری قصر مربوط به بازسازی بدنه اصلی است که مرحوم قریشی انجام داده است. همچنین روایت است که بر اطراف کوشک خندقی حفر کرده بودند که به فاصله 20 متر از بنا دایره وار عمارت را در بر می گرفته است که خود دلیلی است بر استفاده سوق الجیشی از بنا که با دیوار های عظیم و ستبر خویش بمثابه دژی تسخیر ناپذیر می نموده است طبقه همکف را فعلاً بیوتات و انبارها اختصاص داده اند و ترکیبی داشته است غیر از آنچه در طبقه اول دیده می شود و طبقه دوم که اخیراً ساخته شده آپارتمان کوچکی است که از نظرزیر بنا، گوشه ای از کف بام را پوشانده است و با داشتن چندین اطاق مفروش و مبله ظاهراً اختصاص به خانواده قریشی دارد.

آدرس: 25 کیلومتری شهر خواف